Aşırı Sıcaklar Beyin Sağlığını Nasıl Tehdit Ediyor?
Stephanie Smith, oğlu Jake’in yaşadığı korkunç anları, “Aşırı sıcaktı. Çok ısınmıştı ve hayatımızda göreceğimiz en korkunç şeye tanıklık ettiğimizi düşünüyorduk. Ama maalesef öyle olmadı,” sözleriyle anlatıyor. Jake’in nöbetleri özellikle sıcak havalarda, yazın boğucu ve nemli günlerinde tetikleniyordu. Aile, soğutma yöntemlerine başvurarak bu nöbetlerden kaçınmak için büyük bir mücadele veriyordu.
Yapılan genetik testler sonucunda 18 aylıkken Jake’e, her 15 bin çocuktan birini etkileyen nörolojik bir rahatsızlık olan Dravet Sendromu teşhisi konuldu. Bu sendrom, epilepsi nöbetlerinin yanı sıra zeka geriliği, otizm, dikkat bozukluğu, konuşma, hareket ve uyku gibi birçok sorunu da beraberinde getiriyor. Sıcaklık ve ani ısı değişimleri, nöbetlerin en büyük tetikleyicilerinden biri. Şimdi 13 yaşında olan Jake, her hava değişiminde sayısız nöbet geçiriyor. Annesi, “Yazları giderek ısınan hava ve sıcak hava dalgaları bu zaten yıkıcı hastalıkla yaşamanın yükünü daha da ağırlaştırıyor,” diyor.
Uzman Görüşü: İklim Değişikliği ve Nörolojik Etkiler
University College London’dan iklim değişikliğinin beyin üzerindeki etkileri konusunda önde gelen uzmanlardan Sanjay Sisodiya, Dravet Sendromu’nun sıcak havayla kötüleşen çok sayıda nörolojik hastalıktan sadece biri olduğunu belirtiyor. Epilepsi uzmanı olan Sisodiya, hastalarının sıcak hava dalgaları sırasında daha fazla sorun yaşadığını sıkça duyduğunu ifade ediyor.
“Ve kendi kendime, ‘Tabii yaa, iklim değişikliği beyni neden etkilemesin?’ diye düşündüm. Sonuçta beyindeki birçok süreç, vücudun sıcakla başa çıkmasında rol oynuyor.”
Sisodiya’nın araştırmaları, artan sıcaklık ve nemin birçok nörolojik hastalığı kötüleştirdiğini gösteriyor. Bunlar arasında:
- Epilepsi
- Felç
- Beyin iltihabı
- MS (Multipl Skleroz)
- Migren
İklim değişikliğinin beyin üzerindeki etkileri şimdiden gözlemleniyor. Örneğin, iki yıl önce Avrupa’daki sıcak hava dalgasında yaşanan fazla ölümlerin yüzde 7’si doğrudan nörolojik sorunlardan kaynaklanıyordu.
Beynimiz Isıya Neden Bu Kadar Duyarlı?
İnsan beyni, vücudumuzdaki en çok enerji tüketen organlardan biridir ve kendi ısısını üretir. Vücudumuz, kan damarları ağıyla beyni soğutarak sıcaklığını sabit tutmaya çalışır. Beyin hücreleri ısıya karşı aşırı derecede hassastır ve hücreler arası iletişimi sağlayan moleküllerin işlevi de sıcaklığa bağlıdır. Bu nedenle, beyin çok ısındığında veya soğuduğunda etkin bir şekilde çalışamaz.
Kimler Daha Fazla Risk Altında?
Aşırı sıcaklar herkesin karar verme yetisini olumsuz etkileyebilirken, en büyük darbeyi nörolojik rahatsızlıkları olanlar alıyor. Bazı hastalıklar terleme gibi vücudun soğutma mekanizmalarını etkiler. Ayrıca, nörolojik ve psikiyatrik rahatsızlıklarda kullanılan bazı ilaçlar da vücut sıcaklığının düzenlenmesini bozarak kişileri güneş çarpmasına karşı daha savunmasız hale getirebilir.
Artan gece sıcaklıkları uyku kalitesini düşürerek epilepsi gibi hastalıklarda nöbet riskini artırıyor. Kanıtlar, sıcak hava dalgalarında bunama hastalarında hastaneye yatış ve ölüm oranlarının arttığını gösteriyor.
Sıcaklığa Bağlı Felç ve Ölüm Oranları Artıyor
25 ülkede yapılan bir araştırma, iskemik felç vakalarındaki her 1000 ölümde, en sıcak günlerin iki ek ölüme neden olduğunu ortaya koydu. Sussex Üniversitesi Hastanesi’nden Geriatri uzmanı Bethan Davis, “Bu çokmuş gibi görünmeyebilir. Fakat dünya genelinde her yıl yedi milyon kişi felçten ölüyor. Sıcaklık yılda 10 binden fazla ek ölüme yol açıyor olabilir,” diyor. Uzmanlar, bu durumun iklim değişikliğiyle birlikte daha da kötüleşeceği uyarısında bulunuyor.
Gelecek Nesiller ve Küresel Tehditler
Londra Imperial College’dan Profesör Jane Hirst, aşırı sıcakların prematüre doğumlarla ilişkili olduğunu belirtiyor. Erken doğum, çocuklarda beyin gelişiminde gecikmelere yol açabiliyor. Sıcaklık artışı aynı zamanda beyni koruyan bariyeri zayıflatarak toksinlerin ve virüslerin beyne ulaşma riskini artırabilir. Zika ve dang humması gibi virüsleri taşıyan sivrisineklerin yayılma alanlarının genişlemesi de bir başka büyük tehdit oluşturuyor.
Küresel Kaynama Çağı Başladı
Temmuz 2023’ün kayıtlara geçen en sıcak ay olması üzerine BM Genel Sekreteri Antonio Guterres şu çarpıcı açıklamayı yapmıştı:
“Küresel ısınma çağı sona erdi, küresel kaynama çağı geldi.”
Bilim insanları, sıcaklığın beyni nasıl etkilediğini anlamak için araştırmalarını sürdürüyor. Maksimum sıcaklık mı, sıcak hava dalgasının süresi mi, yoksa gece sıcaklıkları mı daha etkili gibi sorular yanıt bekliyor. Ancak kesin olan bir şey var: İklim değişikliği burada ve yoğunlaşıyor; sıcak beyinler dönemi ise daha yeni başlıyor.