DEHB ve Sürüş: Direksiyondaki Gizli Riskler
Araç kullanmak, dikkatleri kolayca dağılan bireyler için oldukça stresli bir deneyim olabilir. Yoldaki yayalar, aniden beliren motosikletler, şerit değiştiren araçlar ve sürekli korna sesleri gibi sayısız uyaran, sürücünün konsantrasyonunu zorlar. Dikkatsiz sürüş herkes için tehlikeliyken, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olan kişiler için bu riskler bilimsel olarak da kanıtlanmış bir şekilde daha da artmaktadır.
Araştırmalar, çocuklukta başlayıp yetişkinlikte de sürebilen bu nörogelişimsel bozukluğa sahip kişilerin, kendi hatalarından kaynaklanan trafik kazalarına karışma ve ceza alma olasılıklarının daha yüksek olduğunu gösteriyor. Ancak uzmanlar, bu durumun DEHB’li bireyleri, özellikle durumlarını iyi yönetenleri, araç kullanmaktan caydırmaması gerektiğini vurguluyor.
Bilimsel Veriler Ne Diyor?
Yapılan çalışmalar, DEHB’li sürücülerdeki kaza oranlarının belirgin şekilde daha yüksek olduğunu ortaya koymaktadır. ABD’de Northwestern Üniversitesi Psikiyatri ve Davranış Bilimleri Bölümü’nden Dr. Will Cronenwett, bu durumu şöyle açıklıyor:
“DEHB’li 1000 kişi ile DEHB tanısı olmayan 1000 kişiyi karşılaştıran bir araştırma yapıldığında, DEHB’li gruptaki trafik kazası oranının istatistiksel olarak daha yüksek olduğu görülür.”
Genç sürücüler üzerinde yapılan bir araştırma, DEHB’li gençlerin kendi hatalarından kaynaklanan bir kazaya karışma olasılığının yüzde 9 daha yüksek olduğunu bulmuştur. Kazaların başlıca nedenleri dikkatsiz davranışlar ve güvensiz hız olarak saptanmıştır.
Genç Sürücülerde Risk Artıyor
Amerikan Pediatri Akademisi’nin yayınına göre, DEHB’nin getirdiği dikkatsizlik ve dürtüsellik, direksiyon başında ciddi kaza ve yaralanma riskini artırıyor. Özellikle ehliyetin ilk ayında, DEHB’li gençlerin kaza yapma olasılığı, akranlarına göre yüzde 62 daha fazla olarak bulunmuştur. Ehliyet aldıktan sonraki ilk dört yıl içinde ise DEHB’li sürücülerin kaza yapma olasılığı yüzde 37, alkollü araç kullanma olasılığı ise iki kat daha fazladır.
Uzman Gözüyle DEHB ve Trafik
Klinik Psikolog Merve Şevval Dündar, 2017 yılında JAMA Psychiatry dergisinde yayımlanan ve DEHB tanılı bireylerin yaklaşık yüzde 38 daha fazla trafik kazasına karıştığını gösteren çalışmaya dikkat çekiyor. Dündar, DEHB’li sürücülerin yaptığı yaygın hataları genellikle dikkat ve dürtüsellik kaynaklı olduğunu belirtiyor. Bunlar arasında ani frenler, sinyal vermeden şerit değiştirme ve sürüş esnasında telefon kullanımı gibi riskli davranışlar bulunmaktadır.
Rakamlarla Durum
- Kaza Oranı: DEHB’li sürücüler, normal popülasyona göre yüzde 20 ila yüzde 50 daha fazla kazaya karışıyor.
- Trafik Cezaları: DEHB tanısı almış bireylerin ceza alma oranı yüzde 50’ye kadar daha yüksek olabiliyor.
- Genç Sürücüler: DEHB’li genç sürücülerin ehliyet aldıktan sonraki ilk yılda ciddi kazaya karışma olasılığı yaklaşık iki kat daha fazla.
DEHB’li Bireyler Araba Kullanmamalı mı?
“DEHB olan biri direksiyona geçtiğinde aklı başka yerde olabilir, ani kararlar verebilir ya da kuralları ‘unutarak’ ihlal edebilir. Bu da hem kendi hayatını hem de başkalarınınkini tehlikeye atar,” diyen Dündar, bunun DEHB’li bireylerin araba kullanmaması gerektiği anlamına gelmediğini vurguluyor. Aksine, bu durumun farkında olup çözüm odaklı adımlar atılması gerektiğini belirtiyor.
Güvenli Sürüş İçin Çözüm Yolları
Klinik Psikolog Dündar, DEHB’li bireylerin trafikte güvenliğini artırmak için hem bireysel hem de tıbbi çözümlerin bulunduğunu söylüyor:
- İlaç Tedavisi: DEHB ilaçları dikkat süresini artırır ve dürtüselliği azaltır. Bir araştırma, tedavi gören kişilerde kaza riskinin yüzde 58 oranında azaldığını göstermiştir.
- Psikoterapi: Bilişsel davranışçı terapi gibi yöntemler, dikkat yönlendirme ve dürtü kontrolü becerilerini geliştirerek daha temkinli sürüşü destekler.
- Özel Sürüş Eğitimleri: Bazı ülkelerde uygulanan özel programlar, dikkat kontrolü ve trafik kurallarına uyum gibi konularda sürücülere yardımcı olur.
- Teknolojik Destekler: Adaptif hız sabitleyiciler, çarpışma uyarı sistemleri ve şerit takip asistanları gibi modern araç teknolojileri önemli birer yardımcıdır.
“Dalgınım Ama İyi Sürücüyüm” Yanılgısından Kaçının
Dündar’a göre en önemli adım, kişinin durumunun farkında olması ve gerekli önlemleri almasıdır. “Ben biraz dalgınım, ama iyi sürücüyüm” gibi düşüncelerin tehlikeli olabileceğini belirten uzman, “DEHB’li ya da dikkat problemi yaşayan kişiler, bu durumu ciddiye almalı ve kendilerini kandırmamalı. Durumu kabullenmek, farkındalık ve güvenli sürüş için atılacak ilk ve en önemli adımdır” diyor.