Bu devasa mühendislik harikası, hem bir ekonomik can damarı hem de uluslararası krizlerin odak noktası olmuştur. Peki, Süveyş Kanalı nerede? Süveyş Kanalı hangi şehirde, ilde, bölgede? İşte bu küresel öneme sahip su yolu hakkındaki tüm detaylar…
Kanalın Sina Yarımadası’ndaki konumu, onun Afrika ve Asya kıtaları arasında bir köprü görevi görmesini sağlar. Süveyş Kanalı hangi bölgede yer aldığı ve bu bölgenin jeopolitik hassasiyeti, kanalın tarih boyunca neden stratejik bir ödül olarak görüldüğünü açıklar. Ayrıca, Süveyş Kanalı konumu nedir sorusunun yanıtı, küresel tedarik zincirleri üzerindeki etkisini ve Mısır için taşıdığı vazgeçilmez ekonomik değeri de ortaya koyar. Kanalın inşasından günümüzdeki modernizasyonuna uzanan hikayesini içeriğimizin devamında bulabilirsiniz.
SÜVEYŞ KANALI NEREDE?
Süveyş Kanalı nerede sorusunun yanıtı, Mısır Arap Cumhuriyeti toprakları içerisindedir. Kanal, Akdeniz’deki Port Said Limanı’ndan başlayarak güneye doğru uzanır ve Kızıldeniz’in Süveyş Körfezi’ndeki Süveyş şehrinde son bulur. Yaklaşık 193 kilometre uzunluğundaki bu su yolu, Afrika kıtasını Sina Yarımadası’ndan ayıran Süveyş Kıstağı’nı (Isthmus of Suez) keserek geçer. Panama Kanalı gibi havuz sistemleri (kilitler) olmayan, tamamen deniz seviyesinde bir kanal olması, gemilerin kesintisiz bir şekilde geçiş yapmasına olanak tanır.
SÜVEYŞ KANALI HANGİ ŞEHİRDE, HANGİ İLDE?
Süveyş Kanalı, tek bir şehirden geçmek yerine, güzergahı boyunca üç önemli “kanal şehri” oluşturmuş ve bu şehirlerin idari sınırlarından geçmektedir. Bu nedenle Süveyş Kanalı hangi şehirde sorusuna verilecek yanıt bu üç şehri de kapsar:
Süveyş Kanalı hangi ilde sorusunu Mısır’ın idari yapısına göre cevapladığımızda ise, kanalın kendi adlarıyla anılan Port Said, İsmailiye ve Süveyş valiliklerinden (muhafazah) geçtiğini görürüz. Bu üç valilik, kanalın yönetimi ve operasyonları için kritik öneme sahiptir.
SÜVEYŞ KANALI HANGİ BÖLGEDE?
Coğrafi olarak Süveyş Kanalı hangi bölgede sorusunun yanıtı, Asya ile Afrika kıtaları arasında doğal bir kara köprüsü olan Sina Yarımadası’dır. Kanal, yarımadanın batı sınırını oluşturur ve onu Mısır’ın Afrika’daki ana topraklarından ayırır. Bu konumuyla kanal, sadece denizleri değil, sembolik olarak kıtaları da birbirine bağlayan ve ayıran bir coğrafi çizgi niteliğindedir. Bölge, büyük ölçüde çöl ikliminin hakim olduğu, seyrek nüfuslu bir coğrafyadır ve kanal, bu kurak arazinin ortasında insan yapımı bir nehir gibi uzanır.
SÜVEYŞ KANALI KONUMU NEDİR?
Süveyş Kanalı konumu nedir sorusu, kanalın küresel denizcilik haritasındaki stratejik yerini tanımlar. Kanalın varlığı, Avrupa’dan Asya’ya giden gemilerin Afrika’nın güneyindeki Ümit Burnu’nu dolaşma zorunluluğunu ortadan kaldırır. Bu alternatif rotaya kıyasla Süveyş Kanalı, örneğin Arap Yarımadası’ndan Londra’ya olan mesafeyi yaklaşık 8.900 kilometre kısaltarak yolculuk süresini 7 ila 10 gün azaltır. Bu durum, taşımacılık maliyetlerinde (yakıt, personel, sigorta) devasa bir tasarruf anlamına gelir. Dünya deniz ticaretinin yaklaşık %12’sinin ve deniz yoluyla taşınan petrolün önemli bir bölümünün bu kanaldan geçmesi, onun küresel ekonomi için ne denli vazgeçilmez bir “kısayol” ve “darboğaz” (choke point) olduğunu göstermektedir.
BİR İMPARATORLUK PROJESİNDEN KÜRESEL TİCARETİN CAN DAMARINA
Süveyş Kanalı’nın modern tarihi, 19. yüzyılda Fransız diplomat ve mühendis Ferdinand de Lesseps’in liderliğindeki Süveyş Kanalı Şirketi tarafından başlatılan inşaatla başlar. 1859’da başlayan ve on yıl süren inşaat, on binlerce Mısırlı işçinin zorla çalıştırıldığı ve birçoğunun ağır koşullar nedeniyle hayatını kaybettiği, büyük bir insanlık dramına da sahne olmuştur. 1869’da hizmete açılan kanal, başlangıçta büyük ölçüde Fransız ve İngiliz kontrolündeydi ve Britanya İmparatorluğu’nun Hindistan gibi sömürgelerine ulaşımını kolaylaştıran stratejik bir varlık olarak görülüyordu.
Kanalın tarihindeki en önemli dönüm noktası, 26 Temmuz 1956’da Mısır Cumhurbaşkanı Cemal Abdülnasır’ın kanalı millileştirme kararıdır. Bu karar, kanal gelirlerine el koyarak Asvan Barajı’nı finanse etmeyi amaçlıyordu. Ancak bu hamle, kanal üzerindeki çıkarları zedelenen İngiltere ve Fransa’nın, İsrail ile birlikte Mısır’a askeri müdahalede bulunmasına yol açtı. “Süveyş Krizi” olarak bilinen bu olay, ABD ve Sovyetler Birliği’nin baskısıyla işgalci güçlerin geri çekilmesiyle sonuçlandı. Bu kriz, Mısır için büyük bir siyasi zafer olurken, İngiltere ve Fransa’nın küresel birer süper güç olarak devirlerinin kapandığının da bir ilanı oldu.
Kanal, günümüzde de stratejik önemini korumakta ve sürekli olarak modernleştirilmektedir. 2015 yılında, Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi yönetiminde “Yeni Süveyş Kanalı” adı verilen büyük bir genişletme projesi tamamlanmıştır. Bu proje ile kanalın bir bölümüne paralel yeni bir kanal açılarak ve mevcut kanal derinleştirilerek, gemilerin çift yönlü geçişine olanak tanınmış ve bekleme süreleri önemli ölçüde azaltılmıştır.
Ancak kanalın küresel ticaret için ne kadar kritik ve aynı zamanda ne kadar hassas olduğu, Mart 2021’de yaşanan “Ever Given” kriziyle bir kez daha gözler önüne serilmiştir. Dev bir konteyner gemisi olan Ever Given’ın kanalda karaya oturarak geçişi altı gün boyunca tamamen tıkaması, yüzlerce geminin kanalın her iki girişinde mahsur kalmasına ve küresel tedarik zincirlerinde milyarlarca dolarlık bir aksamaya neden olmuştur. Bu olay, dünya ekonomisinin ne denli ince bir su yoluna bağımlı olduğunu tüm dünyaya hatırlatmıştır.